Stervelingen - Beter samenleven met de dood

Omschrijving

Voorwoord 

'Waar hebben jullie het over?' Vraag ik als ik thuiskom en mijn man en zijn driejarige kleindochter in gesprek zie. ‘Over de dood’ zeggen ze beide monter. Niet dat er een directe aanleiding voor is, maar de peuter heeft nu eenmaal heel veel vragen. ‘Hoe zie je er dan uit?’; ‘Is het naar om dood te gaan?’; ‘Wie gaat er het eerst dood’? In de loop van ons leven raken we veel van die kinderlijke openheid en verwondering kwijt. We hebben al snel de neiging zachter te gaan praten, vinden het vaak moeilijk om over een naderende of recente dood te spreken en zijn soms zelfs geneigd contact met stervenden en rouwenden te omzeilen.

Sterfelijk zijn we allemaal. Terwijl ons leven toch zo maakbaar lijkt. We kunnen de dood meer dan ooit uitstellen. Maar wat doen we, als de dood dan toch komt? Samenleven met de dood en omgaan met onze vergankelijkheid is moeilijk en schuurt. In onze pluriforme en deels seculiere samenleving hebben we hiervoor weinig gemeenschappelijke handvatten. Dit inspiratieadvies wil laten zien hoe het ook anders kan.

Eerder publiceerden we de podcast Stervelingen, waarin we verschillende mensen aan het woord lieten over hun ervaringen met de dood en rouw in Nederland. In het publieke debat wordt vaak abstract over de dood gesproken; in statistieken, als een fenomeen dat voorkomen dient te worden, of als een maakbare oplossing dan wel verwerpelijke ingreep binnen de ‘voltooid leven discussie’. Met de podcast en dit advies mengen we ons niet in deze abstracte benaderingen, maar vertrekken we vanuit het idee dat sterven en rouwen geleefde, belichaamde en concrete gebeurtenissen voor mensen zijn. En met dit vertrekpunt valt onmiddellijk op dat mensen zeer uiteenlopende, grillige, ambivalente, zoekende en vaak ook zeer betekenisvolle ervaringen hebben met de dood.

We betogen dan ook dat met name de samenleving aan zet is als het gaat om beter samenleven met de dood. Verwacht dus geen concrete beleidsaanbevelingen in dit document, we hebben het niet voor niets een ‘inspiratieadvies’ genoemd. Juist door de variatie en prachtige initiatieven rondom de dood een podium te geven, hopen we de lezers te inspireren over de vele manieren die er zijn om samen te leven met de dood. Bestuurders en beleidsmakers hebben een taak in het faciliteren van het gesprek over anders omgaan met de dood. Soms heel concreet: praktisch en fysiek meer ruimte te bieden om de dood een plaats te geven; op het werk, op school, binnen de publieke ruimte, in ons leven.

Dit advies valt binnen het thema Grenzen aan genezen en verbeteren van de werkagenda van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS). Het onderwerp is destijds ingebracht door ons jongeren talentennetwerk VeRS. Komend voorjaar 2022 verschijnt onder dit thema ook een advies over zorg voor mensen die geconfronteerd zijn met hun naderende dood, zonder te weten wanneer deze precies zal volgen. Hierin laten we zien dat er voor een groeiende groep mensen in de zorg, eerder en vaker aandacht nodig is voor andere dimensies van hun bestaan dan alleen hun ziekte. 

De Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) is in haar adviezen voortdurend op zoek naar de samenhang tussen Volksgezondheid en Samenleving. De dood is gaandeweg steeds meer uit onze samenleving weggedrongen en bij volksgezondheid ondergebracht. Ik hoop van harte dat dit advies een steentje bijdraagt aan het normaliseren van de dood en rouw als onderdeel van onze samenleving. Leven en de dood zijn immers onlosmakelijk met elkaar verbonden. 

Jet Bussemaker

Voorzitter RVS