Adviesrapport Expertteam ouderverstoting/ complexe omgangsproblematiek
Omschrijving
I n l e i d i n g
Scheidingen komen steeds frequenter voor. In 2017 woonden de ouders van 727.000 kinderen in Nederland niet meer bij elkaar. In 10 tot 20% van de gevallen slagen ouders er niet in om na de scheiding een gezamenlijke vorm van ouderschap te realiseren, zogenoemde ‘complexe scheidingen’. Complexe scheiding krijgt de laatste jaren grote aandacht, mede als gevolg van het Programma Scheiden zonder Schade (2018 – 2021)1 . Een specifiek probleem bij complexe scheiding is complexe omgangsproblematiek, in extreme gevallen leidend tot volledig contactverlies tussen ouder en kind, dat in specifieke gevallen ‘ouderverstoting’ wordt genoemd. Omdat een veelvoud aan dynamieken ten grondslag kan liggen aan (dreigend) contactverlies, heeft het Expertteam ‘complexe omgangsproblematiek’ aan zijn naam toegevoegd. Onderhavig rapport is dan ook een breder onderzoek daarnaar, inclusief de meest ernstige, specifieke vorm die in de volksmond veelal ouderverstoting wordt genoemd. Maar meerdere termen, zowel nationaal als internationaal, worden gehanteerd. In het rapport worden deze termen uitgelegd en definities geformuleerd. Het expertteam heeft hier gekozen voor de Engelse term Parental Alienation, afgekort PA. Die specifieke vorm is de situatie waarin een kind contact met een ouder afhoudt als gevolg van (al of niet bewust) manipulatief gedrag van de andere ouder (beïnvloeden van de loyaliteit van een kind), ook al kan dat gedrag ook onderdeel zijn van de complexe interactie tussen beide ouders. Ouders die dat treft, vragen (terecht) aandacht voor die problematiek.
Het Expertteam ouderverstoting/complexe omgangsproblematiek (hierna expertteam of ET) is in juli 2019 door de minister voor Rechtsbescherming ingesteld naar aanleiding van een motie van de Tweede Kamer, met als doel de positie van ouders en kinderen in situaties van PA te verbeteren. Contact tussen ouders en kinderen moet optimaal worden gewaarborgd en contactverlies na scheiding van ouders moet dus voorkomen worden. Het expertteam is gevraagd hierover advies uit te brengen en daarbij samen te werken met ervaringsdeskundigen. Een grote groep ouders en een beperkte groep (veelal volwassen) kinderen is persoonlijk en via belangengroepen uitgebreid geconsulteerd, evenals vele professionals en diverse wetenschappers. Het expertteam dankt hen voor hun rijke en gevarieerde inbreng, die zij hopelijk terugzien in de bevindingen en aanbevelingen. De controverses over de aard en oorzaken en over de aanpak van contactverlies zijn in alle geconsulteerde groepen en ook in de samenleving vrij groot. Het probleem is zeer complex, we spreken hier van een ‘wicked problem’, het type probleem waarbij menige oplossingspoging faalt.
P r o b l e e m s t e l l i n g
Een flink percentage kinderen ziet na een scheiding één van de ouders niet meer. Dit contactverlies werkt door in de volwassenheid: 20% van de volwassen kinderen heeft na de scheiding geen contact met hun vader en 5% ziet hun moeder niet meer (in intacte gezinnen is dit veel lager, 2% heeft daarbinnen geen contact met vader en 1% niet met moeder). Contactverlies is vaak zeer betekenisvol en belastend voor de betreffende ouders en kinderen (en hun families en vrienden) en leidt tot negatieve korte- en langetermijngevolgen voor ieders levensgeluk en relatieontwikkeling. Contactbreuk is vaak, maar niet altijd, een pijnlijk eindproduct van complexe scheiding, gekenmerkt door aanhoudende ernstige conflicten tussen ouders. Soms is het echter een begrijpelijke keuze van het kind om weg te komen uit mishandeling, verwaarlozing of misbruik.
Huidig onderzoek en bestaande interventies hebben veel situaties van contactverlies, incl. PA, helaas niet kunnen voorkomen of oplossen. In de praktijk zijn er diverse belemmeringen en knelpunten in de zorg en de rechtspraak, in de wetenschap en beroepsopleidingen, in de samenleving en de overheidstelsels (incl. wetgeving), en bij ouders. Knelpunten en belemmeringen die zodanig kunnen opstapelen en elkaar onderling beïnvloeden, dat een oplossing ver te zoeken is. Ze bemoeilijken preventie, vroegsignalering, onderzoek en behandeling, en handhaving van omgangsregelingen. Ouders en kinderen lijden hier psychisch vaak ernstig en langdurig onder, vaak tot ver in de volwassenheid. Opvallend is dat maar weinig belemmeringen en knelpunten bij kinderen liggen, terwijl ‘ouderverstoting’ de indruk wekt van een actie van het kind om contact met een ouder te verbreken. Het expertteam en de geconsulteerden zijn het erover eens dat een kind geen schuld heeft aan contactbreuk. In deel 2 van het rapport worden knelpunten, dilemma’s en mogelijke oplossingen uitgebreid besproken.
B e v i n d i n g e n e n A a n b e v e l i n g e n
We vatten hier de belangrijkste knelpunten, dilemma’s en aanbevelingen op de thema’s preventie, signalering, onderzoek en behandeling, en mogelijkheden om druk uit te oefenen als ouders niet zelf kunnen komen tot oplossingen (handhaving) samen. We besteden daarbij speciaal aandacht aan ‘de stem van het kind’ en de noodzaak van en problemen bij feitenonderzoek. Maar we beginnen met enkele opmerkelijke bevindingen uit de enquête onder ervaringsdeskundigen.
