Het belang van samenlevingsopbouw en politiserend werken

Omschrijving

Veerkracht is een populair begrip. Zo is er sinds een aantal jaar een internationaal netwerk van veerkrachtige steden, waar ook Den Haag en Rotterdam bij zijn aangesloten; wordt er veel onderzoek gedaan naar de veerkracht van ecosys- temen, zoals bossen in relatie tot klimaatverandering; en is voor de begeleiding van kinderen die met hun ouders in de maatschappelijke opvang zitten de interventie veerkracht ontwikkeld. Hoewel het begrip al veel eerder ontwikkeld is, is de huidige populariteit van het begrip het gevolg van het toenemende besef dat het (samen)leven niet maakbaar is.

Individuen, gezinnen, buurten, groepen en onze sa- menleving als geheel: allen hebben te maken met risi-co’s en tegenslagen zoals ziekte en overlijden, schei- ding, inkomensverlies, gebrek aan woonruimte, stikstofproblemen, oorlog, hitte, droogte, overstro- mingen, COVID-19 etc. Risico’s en tegenslagen horen bij het leven en kunnen we niet allemaal voorko- men of vermijden. Dat roept dus de vraag op hoe je er dan zo goed mogelijk mee om kunt gaan. Daar gaat veerkracht over; het omgaan met acute of chronische tegenslag en je ondanks die tegenslag staande weten te houden. 
Het gevaar dreigt echter dat de maakbaarheidsge- dachte ook het begrip veerkracht in sluipt; dat het verwordt tot individuele zelfredzaamheid; dat jezelf staande houden niet genoeg is, maar je kunt én moet leren van tegenslag en er ook nog sterker uit moet komen; dat je steeds veerkrachtiger moet worden; en dat de positiviteit die om het begrip veerkracht hangt, ons doet vergeten dat er mensen zijn in onze samen leving waarvan onevenredig en onrechtvaardig veel veerkracht wordt gevraagd.   

Vanuit ons lectoraat sociale veerkracht kiezen we daarom voor een sociaalecologisch én kritisch per- spectief op veerkracht. Wij beschouwen sociale veer- kracht als collectieve veerkracht. Mensen ontlenen veerkracht aan de verbindingen die ze hebben met anderen. Uit de gemeenschappen waarvan zij deel uit maken, met hun talenten aan bijdragen en de hulp- bronnen die daaruit beschikbaar komen. Het is daar- om van belang om in te zetten op gemeenschapsver- sterking. Daarnaast is het belangrijk om oog te hebben en te houden voor structurele oorzaken van tegenslag en ongelijkwaardige verdeling van hulp- bronnen. Denk aan bepaalde regels, wetgeving, uit- sluitingsmechanismen, manieren van werken of publieke opinies. Wie defi nieert wat veerkrachtig is? Wie worden er door welke tegenslagen getroff en? Bij wie is dat zo vaak het geval, dat de rek er uit gaat? Welke oorzaken liggen hieraan ten grondslag? En hoe kunnen we ervoor zorgen dat de mensen die het betreft een stem hebben in het publieke debat?     

Kortom: wij pleiten voor een collectieve blik op veerkracht die oog heeft voor de stem en controle van burgers met kwetsbaarheid. Wij zien daarin samenle- vingsopbouw en politiserend werken als manieren om collectieve veerkracht te versterken. En dit zijn taken die bij uitstek horen bij het sociaal werk en sociaal werkers.     

 
Werken aan veerkracht op verschillende niveaus
Sociaal werkers hebben in hun dagelijks werk te maken met inwoners en gemeenschappen die met een of beide vormen van tegenslag kampen. Zo hebben bijvoorbeeld veel opbouwwerkers in het begin van de COVID-19-pandemie creatief gehandeld om de gevolgen ervan voor inwoners met een kwetsbaar heid te verzachten (Ročak, Van Lieshout & Keinemans, 2020). Schuldhulpverleners helpen mensen die lang durig in de schulden zitten en ambulante begeleiders ondersteunen mensen met chronische en ernstige psychiatrische problematiek bij het zo goed mogelijk zelfstandig wonen en mee kunnen doen aan de samenleving.
Maar sociaal werkers helpen ook bij het voorkomen of verergeren van tegenslagen, juist doordat zij zich richten op het versterken van mensen in hun gewone leven en laagdrempelig aanwezig zijn in de directe leefomgeving van mensen. Denk aan woonconsulenten, die bij de eerste huurachterstand contact zoeken en ondersteuning bieden aan hun huurders. Of jongerenwerkers, die regelmatig op straat, school of in het buurthuis in gesprek gaan met (groepen) jongeren over hoe het met hen gaat en welke talenten zij verder willen ontwikkelen.