Schuldvrij?! Schulden onder mensen die in aanraking komen met justitie

Omschrijving

Toekomstvisie: Naar een delict- én schuldvrije samenleving
Dit magazine laat zien hoe schulden en andere problemen samenkomen bij mensen die in aanraking komen met justitie. Betrokken organisaties delen hun inzichten rond het thema en hun rol daarin. Welke kansen liggen er als we kijken naar de toekomst?

Voorkomen is beter dan genezen: Een integrale en preventieve aanpak voor jongeren loont
Veel problemen beginnen al vroeg in het leven van mensen. Patronen die van generatie op generatie worden doorgegeven, maken het lastig deze te door- breken. Daarom is het belangrijk te investeren in preventie en te voorkomen dat kleine problemen groot worden, vooral onder jongeren. In financiële educatie is meer aandacht nodig voor de risico’s van financiële keuzes, wat jongeren moeten weten en regelen als zij 18 jaar worden en welke vaardigheden zij nodig hebben om financieel zelfstandig te zijn. Veel jongeren leren thuis weinig over geldzaken. Dit beïnvloedt hun latere keuzes en wordt versterkt door maatschappelijke prik- kels en druk om te consumeren. Daarom hebben we als maatschappij de verant- woordelijkheid jongeren hierin beter te ondersteunen. Ook vraagt dit van beleid en politiek na te denken over hoe jongeren kunnen worden beschermd tegen verleidingen waartegen zij (nog) niet zijn opgewassen. 

Iedereen verdient een eerlijke en blijvende kans op bestaanszekerheid 
Voor mensen die in aanraking komen met justitie zijn de gevolgen van problemen vaak extra groot. Hun situatie is veelal complex en de hulp die ze krijgen is meestal beperkt. Daarom is het belangrijk dat landelijke politiek, gemeenten en maatschap- pelijke organisaties meer aandacht hebben voor burgers in kwetsbare situaties, waaronder mensen die in aanraking komen met justitie. Daarom is het nodig dat wordt gefocust op de sociale en persoon- lijke oorzaken van problemen en de vaardigheden die mensen nodig hebben om problemen aan te pakken, te verminderen en te voorkomen. Meer inzicht hierin helpt professionals, beleidsmakers, politici en onderzoekers te begrijpen wat delict- gedrag beïnvloedt en hoe beleid en begeleiding effectiever kunnen zijn. Dit vraagt om een nieuwe kijk op kansengelijkheid, bijvoorbeeld als het gaat om gezondheidsverschillen en toegang tot hulp. Uiteraard blijft vergelding richting samenleving en slachtoffers belangrijk. Wie multiproblematiek onder mensen die in aanraking komen met justitie echt wil aanpakken en wil voorkomen dat zij terug- vallen, zal echter ook anders moeten leren kijken naar daderschap en slachtofferschap. We hebben oplossingen nodig die niet alleen recht doen aan vergelding, maar ook stress verminderen en ruimte bieden voor herstel. Alleen dan krijgen mensen écht een nieuwe kans op een toekomst zonder multiproblematiek.

Samenwerking als sleutel voor duurzame verandering
Wie multiproblematiek wil aanpakken, kan dat niet alleen. Problemen op het gebied van geld, gezond- heid, wonen, werk en gedrag zijn vaak met elkaar verweven en versterken elkaar. Daarom is brede, actieve samenwerking tussen verschillende disci- plines onmisbaar. Samenwerking betekent daarbij meer dan af en toe informatie uitwisselen. Het vraagt dat professionals hun kennis en ervaring écht bundelen. Forensisch sociaal professionals kennen de doelgroep en hun gedrag. Schuldhulpverleners en beschermingsbewindvoerders weten alles over financiële begeleiding. De verslavingszorg kent de weg in herstel van verslaving. Sociaal werkers bieden praktische steun, bijvoorbeeld bij het ordenen van administratie of meegaan naar afspraken. Een goede aanpak verbindt al deze werelden: het gevangeniswezen, de reclassering, forensische zorg en (forensische) verslavingszorg, schuldhulpverlening, bewindvoering, ambulante begeleiding, sociaal wijkteams, jobcoaching en jeugdhulp. Omdat veel mensen niet zelf om hulp vragen, is het belangrijk dat organisaties proactief werken. Ook samenwerking met schuldeisers, werkgevers en het sociaal netwerk van mensen is cruciaal. Daarnaast is het essentieel beter te luis- teren naar de mensen om wie het gaat ten aanzien van wat zij nodig hebben. Te vaak wordt er óver hen gesproken, maar niet mét hen. Hun ervaringen bieden waardevolle inzichten voor beleid en praktijk – mits we die niet verheffen tot dé waarheid, maar ook niet wegzetten als ‘slechts een ervaren resultaten of als de financiering stopt. 
Geen enkele aanpak echter direct perfect. Daarom is het belangrijk te blijven leren van wat werkt en wat niet, en op basis daarvan methoden en interventies door te ontwikkelen.

Tot slot kan samenwerking in een dergelijke brede aanpak alleen écht slagen wanneer geen enkele partij belang heeft bij het in stand houden van problemen. Verdienmodellen die dat bevor- deren – zoals het opkopen van schulden – moeten dan ook worden doorbroken. Alleen dan bouwen we samen aan een duurzame oplossing. 

Dr. Gercoline van Beek
Eindredacteur
Onderzoeker schulden, delictgedrag en dakloosheid aan Hogeschool Utrecht