Van schuld naar schone lei

Van schuld naar schone lei

Erik Dannenberg Marleen Kraaij-Dirkzwager Dr. Robert Vonk Tim 'S Jongers | 2022 | De Raad voor Volksgezondheid & Samenleving
Gratis

Omschrijving

Schulden zijn de normaalste zaak van de wereld. Onze economie kan niet functioneren zonder schulden. Voor een groot deel van de Nederlandse bevolking vormen schulden dan ook geen probleem. Maar voor ongeveer een derde van de Nederlandse huishoudens is het een ander verhaal. Ze hebben structureel moeite met rondkomen, weten maar net de eindjes aan elkaar knopen en kunnen daardoor rekeningen voor basisbehoeften zoals de huur, gas, elektriciteit en een zorgverzekering niet altijd op tijd betalen. Ze houden hun hoofd net boven water, maar een kleine tegenslag kan leiden tot een domino-effect waardoor schulden snel kunnen toenemen. 

Voor ongeveer 8% van de Nederlandse huishoudens zijn de schulden zelfs zo groot geworden dat ze er niet meer op eigen kracht vanaf kunnen komen. Zij hebben zogenoemde problematische schulden. Dit zijn schokkende cijfers. Hoe kan dat in een welvarend land als Nederland? 

Schulden hebben een grote impact op de volksgezondheid. We weten dat financiële problemen, waarvan problematische schulden de meest extreme uiting zijn, sterk samenhangen met gezondheidsproblemen. Zo leiden problematische schulden vaak tot ongezondheid, maar leidt ongezondheid op haar beurt vaak ook tot problematische schulden.

De uitwerking van problematische schulden op de gezondheid is groot, zoals we ook hebben gezien in een eerdere publicatie: Gezichten en een onzeker bestaan. 1 Mensen die ermee te maken krijgen, hebben meer en vaker psychische klachten en stoornissen, ze ervaren meer en vaker lichamelijke klachten en beperkingen, en ze overlijden eerder dan mensen zonder schulden. De gevolgen van problematische schulden treffen de hele samenleving.

Cijfers laten bovendien zien dat problematische schulden iedereen kunnen overkomen en dat ze vaak niets te maken hebben met financieel wanbeheer of verkwisting. Een onvoorziene terugval in het inkomen, bijvoorbeeld door verlies van werk of een scheiding, maar ook inkomensonzekerheid en inkomensonvoorspelbaarheid, vooral bij zelfstandigen en mensen met een flexibel contract, zijn de belangrijkste redenen voor het ontstaan van problematische schulden. Dat maakt dat problematische schulden eerder een structureel en collectief probleem zijn dan een individueel probleem. 

Problematische schulden zijn hoofdzakelijk een symptoom van een toenemende bestaansonzekerheid in de samenleving. De oplossing voor het maatschappelijke probleem die problematische schulden zijn, begint dan bij werk dat loont, betaalbare huisvesting, toegankelijk onderwijs en een betrouwbare én voorspelbare overheid. Echter, voor mensen die nu met problematische schulden worden geconfronteerd, schiet – ondanks de grote inspanning die de afgelopen jaren geleverd is – de hulpverlening vaak nog tekort. Ook dat moet anders. 

In dit advies pleit de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) voor een collectieve inspanning om de groep mensen die door schulden in een perspectiefloze situatie verkeert, weer perspectief te bieden op een (ook financieel) gezonde toekomst. Dit kan door de toegankelijkheid van het schuldhulpverleningstraject te vergroten en altijd zicht te geven op een schuldenvrije toekomst. Dat vergt een nationale saneringsopgave. 

Prof. dr. Jet Bussemaker, Voorzitter RVS