Sozio 2 2025

Transformatie Jeugdhulp in Hendig gelukt
Vanaf 2018 bouwt de gemeente Peel en Maas samen met netwerkpartners gestaag aan een alternatief systeem in de jeugdhulp. Sinds 2024 is Hendig in Peel en Maas een volwaardig en evenwaardig alternatief naast de regionale inkoop in jeugdhulp in Limburg Noord. Hendig staat voor betere en simpelere samenwerking, zonder organisatieschotten tussen hulp- en zorgverleners, gemeente en andere netwerkpartners.

In Hendig krijgen inwoners/gezinnen passende en integrale hulp. Daarin staan de vraag, mogelijkheden en het verhaal van de inwoners en hun naasten centraal. Vanuit die bedoeling werken vakmensen van de toegang, basisdiensten en hulpverlening met elkaar in Hendig. Experts vanuit beleid, management, proces, bedrijfsvoering en bestuur faciliteren de samenwerking tussen deze vakmensen, zodat de hulp voor de inwoner goed en simpel geregeld wordt met minimale (administratieve) rompslomp. De gemeente Peel en Maas en netwerkpartners zijn in Hendig gezamenlijk verantwoordelijk voor de kaders en de inzet van hulp en het budget. Daarin zijn onderling vertrouwen, volledige transparantie en relatiemanagement belangrijke ingrediënten om te komen tot mede-eigenaarschap. 
Daardoor is de transformatie in Hendig Jeugd gelukt. Hendig zorgt voor blije mensen. Aanvullende analyse in expertisetent sterkt gezinnen in het voeren van mederegie Een belangrijk onderdeel van de werkwijze in Hendig zijn de casusbesprekingen in de zogeheten ‘expertisetent’. Het gezin bespreekt samen met de gezins-coach hun hulpvraag met vakmensen die vanuit verschillende expertises met hun meedenken. Het gezin en de gezinscoach krijgen vanuit die aanvullende analyse een advies van de vakmensen. In geval van mogelijke wachtlijsten denken de vakmensen mee in wat er in de tussentijd wel kan. Met dat advies kunnen ze zoeken naar een match met een hulpverlener die passende hulp gaat verlenen. Zodra de match gemaakt is, kan de hulp starten.

De taal die we gebruiken en hoe we met anderen communiceren heeft gevolgen en impact. Taal moet daarom toegankelijk en begrijpelijk zijn voor iedereen. Daarbij gaat het ook om welke (groepen) mensen zichzelf herkennen of zich aangesproken voelen. Inclusief taalgebruik is belangrijk om (onbedoelde) uitsluiting te voorkomen en ervoor te zorgen dat je iedereen die je wilt bereiken ook bereikt. In dit artikel lichten we een aantal concrete tips uit om zelf inclusieve taal te gebruiken.

Toegankelijke taal
In Nederland hebben ongeveer 2,5 miljoen mensen moeite met basisvaardigheden zoals lezen, schrijven en rekenen. Dit gaat vaak gepaard met beperkte digitale vaardigheden. Dat zorgt voor uitdagingen in het dagelijks leven, zoals communiceren met instanties, rekeningen betalen en het vinden van passend werk. Er zijn verschillende manieren om deze groep te bereiken1 en te helpen, bijvoorbeeld via taalcursussen of door hulp te bieden bij het invullen van formulieren.
Een belangrijke eerste stap is het toegankelijker maken van bijvoorbeeld overheidsteksten. Deze bevatten vaak moeilijke termen die niet iedereen begrijpt. Terwijl er onder inwoners juist behoefte is aan duidelijke communicatie en veel (groepen) inwoners zich niet gehoord of betrokken voelen bij beleid. Ook toegankelijke communicatie van sociaal professionals is belangrijk. Dat kan door alle communicatie in begrijpelijk Nederlands te schrijven. Ook door het toevoegen van afbeeldingen zodat communicatie niet alleen talig is. Het is daarnaast belangrijk om begrippen goed uit te leggen en om geen moeilijke woorden en vaktermen te gebruiken. Door makkelijker te communiceren kunnen organisaties en professionals mensen met beperkte basisvaardigheden beter bereiken en dit kan positief bijdragen aan meer vertrouwen tussen inwoners en professionals. Zo wordt taal toegankelijk én inclusief.

‘Niet de visie ontbreekt, maar de actie. Als je duizend keer het goede doet, verander je het systeem vanzelf.’

"Niet de visie ontbreekt, maar de actie. Als je duizend keer het goede doet, verander je het systeem vanzelf.” Het is een zin die blijft hangen na een intens en gloedvol gesprek met Erik Gerritsen – voormalig secretarisgeneraal van VWS, voormalig bestuurder in de jeugdzorg, en sinds 2021 voorzitter van woningcorporatie Ymere. In deze bijdrage aan de Sozio-special blikt hij terug én vooruit: met een scherpe analyse, concrete praktijkvoorbeelden én een niet mis te verstane oproep om het systeem te kantelen. Niet top-down, niet via beleidsstukken, maar van binnenuit – met moed, samenwerking en praktijkgericht leiderschap.

De frustratie van het gelijk hebben: het kanwél
Gerritsen spreekt uit ervaring. Hij was nauw betrokken bij de fundamentele herinrichting van de jeugdbescherming in Amsterdam, waar men aantoonbaar wist te realiseren wat velen voor onmogelijk hielden: minder uithuisplaatsingen, minder ondertoezichtstellingen, en miljoenen aan besparingen – financieel én emotioneel. De kern van dat succes? Een aanpak die draait om generiek gezinsgericht werken, investeren in professionals, ruimte voor maatwerk en het overwinnen van systeembeperkingen. ‘De resultaten zijn bekend, de studies zijn gedaan, de werkzame principes liggen op tafel. Maar het lukt ons nog steeds niet om dat het nieuwe normaal te maken.’

De kracht en kwetsbaarheid van goede voorbeelden
Wat werkt, blijkt steeds opnieuw te stuiten op ‘oerkrachten’ in het systeem: verkokerde financiering, bestuurlijke angst, beleidsmatige inertie en gebrek aan gezamenlijke leeromgevingen. ‘Als het lukt, komt dat vaak doordat er toevallig op dat moment een paar mensen zijn die het snappen, durven en doen. Maar zodra zij wegvallen, neemt het systeem het weer over. Daarom pleit Gerritsen niet voor een groots plan van bovenaf, maar voor duizend kleine doorbraken. Duizend keer het goede doen, in pilots, in wijken, in teams – net zolang tot het systeem niet meer terug kan.

Gemeenten worden gezien als de meest nabije overheid – en terecht. Zij staan letterlijk en figuurlijk het dichtst bij inwoners. Daarna volgt meestal het bekende verhaal: gemeenten gaan over de leefomgeving van mensen – van de stoep voor je huis tot de zorg voor je buurvrouw, van vergunningen tot scholen, van afval tot inspraak. Inwoners merken het gemeentebeleid dagelijks in hun directe omgeving – vaak zonder dat ze zich daar bewust van zijn. Dus de gemeente als meest nabije overheid? Geen speld tussen te krijgen, maar nabij zijn is niet genoeg.

Ide praktijk blijkt namelijk dat ‘nabij zijn’ niet per definitie betekent dat gemeenten ook écht in contact staan met hun inwoners. Echt contact maken is voor veel ambtenaren een zoektocht. En dat is niet zomaar een detail. Als we samen willen werken aan de samen(be) leving en het broodnodige vertrouwen tussen inwoners en overheid willen versterken, dan is contact maken geen luxe. Het is een basisvoorwaarde. Zonder contact geen groei in vertrouwen. Zonder deze groei geen betere samenwerking. Dus ergens wringt het als we zeggen dat gemeenten de meest nabije overheid zijn, terwijl het contact met inwoners soms wankel, gefragmenteerd of oppervlakkig blijft.
Vertrouwen is daarbij geen eenrichtingsverkeer. Het is niet iets wat inwoners ‘moeten hebben’ in hun gemeente – het geldt ook andersom. Wij, als ambtenaren – bestuurders, beleidsmakers, professionals – hebben zelf ook iets te doen met ons vertrouwen in inwoners. En daar wordt het spannend. Durven we de ander – de inwoner – de ruimte te geven om écht mee te doen, ook als dat betekent dat we niet alles in de hand hebben? Of houden we (onbewust) de touwtjes stevig vast, omdat we denken dat het misgaat als we loslaten?

In een sociaal domein vol complexe vraagstukken biedt niet weten soms meer kracht dan weten. Dit artikel laat zien hoe zoek-taal — de taal van open vragen en samen ontdekken — essentieel is voor stevige, effectieve lokale teams en geeft daarbij praktische handvatten om deze werkhouding te versterken.

Weet-taal: de schijn van zekerheid
Onze samenleving is doordrenkt van weet-taal. We stellen diagnoses, plakken labels, en schrijven mensen vaak in enkele termen aan. Weet-taal biedt ogenschijnlijk houvast en duidelijkheid: ‘Dit is ADHD,’ of ‘Jij hebt dit probleem.’ Maar deze vorm van communiceren draagt het risico in zich dat we mensen reduceren tot hun probleemdefinitie. Weet-taal sluit af: het tekent grenzen en wijst een pad, vaak zonder ruimte te laten voor de complexiteit van het echte leven. In Stevige Lokale Teams kan dit leiden tot snelle verwijzingen en standaardoplossingen die voorbijgaan aan wat iemand daadwerkelijk nodig heeft. Daarmee verliezen we juist de kracht van deze teams: hun nabijheid, hun vermogen om te verbinden, hun potentieel om echte maatwerkoplossingen te creëren.

Zoek-taal: de kracht van niet-weten
Daartegenover staat zoek-taal: de taal van openheid, van samen zoeken zonder vooropgezette antwoorden. Zoek-taal erkent dat geen enkele situatie ooit volledig te vangen is in een standaarddefinitie. In plaats van ‘Ik weet wat jij nodig hebt’, vraagt zoek- taal: ‘Wat speelt er bij jou? Wat kunnen we samen ontdekken?’ Het is een taal die ruimte biedt voor nuance, verandering en groei. Binnen Stevige Lokale Teams is zoek-taal cruciaal. Het helpt teams om vanuit oprechte nieuwsgierigheid en gelijkwaardigheid te werken. In een domein waar ingewikkelde vragen en menselijke complexiteit de norm zijn, vormt zoek-taal de brug tussen beleid en praktijk, tussen systeem en mens.

• Inclusieve taal is (taal) voor iedereen
• Zelfredzaamheid in ouderenzorg
• Woorden schieten te kort
• Nabij is niet genoeg
• Samen zoeken naar echte oplossingen
• Interview met Erik Gerritsen
• Een gemeente met een sterke sociale basis én specialistische zorg
• Anders thuis: Gezinshuizen in een veerkrachtig sociaal domein
• Stop het stapelen
• De sociaal werker als teamcaptain in het sociaal domein
• Vooruit spelen: Waarom de sociale basis het hoofdveld is
• Jeugdondersteuning op kindcentra in Hollands Kroon
• Collectieve weerbaarheid is hét antwoord op grensoverschrijdend gedrag
• Samen sterker: Hoe sociaal werk in Bunschoten aan de basis staat van integrale schuldhulp
• ‘Aanklooien’ maar wel evidenced based
• Samenstaande minderjarige vreemdelingen
• ‘De Generalist’ als sleutelfiguur in het sociaal domein 
• Sluitende aanpak voor mensen met multiproblematiek
• Associate degree Sociaal Werk in de gehandicaptenzorg
• Relationele zorg: Waarom de ouder-kindband ook na uithuisplaatsing aandacht vraagt
• De kracht van gemeenschapszin in Elburg: Samen leven, samen doen 
• De gastvrije praktijk (tweeluik deel 2)
• Praatplaat Jij en ik:
• Samen werken aan een sterk sociaal domein

Als systeemtaal blijft bestaan uit strikte regels en protocollen terwijl de leefwereld zachte woorden nodig heeft om gehoord en gezien te worden, dan zal de kloof tussen beide werelden nooit worden gedicht. Gastvrijheid kan de taalbrug en toegevoegde waarde zijn, waardoor ambtenaren, sociaal professionals en inwoners elkaar weer kunnen verstaan.

In dit tweeluik wil ik de lezers deelgenoot maken van mijn inzichten vanuit de visieleertrajecten die ik voor Platform sociaal domein/VNG organiseerde. Van daaruit wil ik hen meenemen en verbinden met de start van mijn Professioneel doctoraatonderzoek dat ik de komende vijf jaar zal uitvoeren voor het Graduate Network van zeven Hogescholen, waaronder Zuyd Hogeschool, in het domein van Leisure, Tourism en Hospitality. Dit praktijkonderzoek gaat over hoe gastvrijheid van toegevoegde waarde kan zijn in het sociaal domein van gemeenten.

In deel 1 van het tweeluik ga ik in op de geleerde lessen door de ondersteuning aan gemeenten en hun toegangsorganisatie in het sociaal domein. Dat deed ik door, drie jaar lang, visieleertrajecten te organiseren, op bijna twintig locaties door het hele land, met ruim veertig betrokken gemeenten en overige collega- ambtenaren. Vanuit die ervaring groeide mijn inzicht in hoe groot de kloof kan zijn tussen beleid en praktijk en tussen systeemtaal en leefwereldwoorden. En tegelijkertijd ook hoe sterk beleving, beelden en spel verbindende en gastvrije schakels kunnen zijn in deze tweedeling. 

Deze rijke ervaring vormde een belangrijke aanleiding voor mijn PD onderzoek (professioneel doctoraat) over de toegevoegde waarde van gastvrijheid in de toegang van het sociaal domein van gemeenten. In deel 2 neem ik de lezer mee in de wereld van gastvrijheid, en vertel hoe een taalbrug van toegevoegde waarde kan zijn voor de toegang tot het sociaal domein.

Als met gastvrijheid empathie en aandacht wordt bedoeld en het betekent dat je luistert naar de ander zonder oordeel, dan kan het woord gastvrijheid mogelijk een brug slaan tussen werelden in het sociaal domein: die van beleid en praktijk, van systeemtaal en mensenwoorden, van macht en afhankelijkheid. Gastvrije woorden, houding en inrichting (van zowel ruimtes als processen) maken dat inwoners zich welkom, gehoord en geholpen voelen. Dat vraagt natuurlijk om een verdieping en een verandering.

Van zorgen vóór naar zorgen dát
In het sociaal domein voltrekt zich een fundamentele verschuiving: van reageren op problemen naar het versterken van eigen regie en veerkracht. Deze beweging naar voren vraagt dat we preventie, eigen kracht en samenwerking met het netwerk van mensen centraal stellen. In de ouderenzorg krijgt die verandering vorm in het stimuleren van zelfredzaamheid, ook bij mensen met een toenemende zorgvraag. Maar hoe geef je dat in de praktijk vorm? En wat vraagt dat van professionals, organisaties en naasten? In deze bijdrage nemen we je mee naar De Paladijn, een kleinschalige woonvoorziening voor ouderen met dementie. Daar is zelfredzaamheid geen idealistisch streven, maar een dagelijkse praktijk – met vallen, opstaan en leren. We laten zien welke rol medewerkers, bewoners en mantelzorgers spelen, en hoe een kleine gedragsinterventie grote impact kan hebben op de manier waarop zorg wordt ervaren én verleend.

Een kleinschalige woonvoorziening
De Paladijn is onderdeel van Vitalis WoonZorg Groep en een van de vele locaties die in Eindhoven gevestigd zijn. Bij de Paladijn wonen momenteel 24 bewoners. Zij hebben allen een eigen appartement met een slaapkamer, een badkamer en een kleine keuken. In principe wonen zij zelfstandig, maar er zijn 24/7 medewerkers aanwezig om, waar nodig, zorg te bieden. Behoud van eigen regie en het stimuleren van zelfredzaamheid zijn twee belangrijke principes binnen het begrip active ageing en leidend in de zorg bij de Paladijn. Er wordt altijd als eerste gekeken naar wat de bewoner nog zelf kan en hoe de medewerkers hierbij kunnen ondersteunen. Medewerkers moedigen daarbij de bewoners aan om zo lang mogelijk de regie te behouden door zelf keuzes te maken. Zo kunnen bijvoorbeeld bewoners die in staat zijn zelfstandig te douchen, zelf kiezen wanneer ze dat doen. Er wordt daarbij wel regelmatig gecontroleerd of er voldoende aandacht is voor de persoonlijke hygiëne. Ook bij het aankleden ’s ochtends proberen bewoners zoveel mogelijk zelf te doen. Begeleiding door middel van instructies wordt enkel geboden wanneer dit nodig is. De zelfredzaamheid van de bewoners wordt hierdoo
 
Vrijheid boven beperking
In tegenstelling tot veel zorginstellingen voor ouderen met dementie is de Paladijn geen gesloten woonvoorziening. De bewoners kunnen en mogen zelfstandig naar buiten. Dit stimuleert eigen regie en beweging. Een deel van de bewoners gaat zelfstandig wandelen als ze daar behoefte aan hebben. Sommige bewoners gaan zelfs met de fiets of lopend naar de supermarkt om boodschappen te doen. De bewoners dragen op die momenten wel een tracker voor het geval ze verdwalen. Op deze manier houden de zorgmedewerkers enige vorm van controle.