Als woorden wapens worden. Psychisch geweld herkennen en bespreekbaar maken

Omschrijving

De wond die niemand ziet
’Ik merkte dat ik me fysiek niet meer veilig voelde, maar er was geen sprake van fysiek geweld. Er was ook geen dreiging daarvan, maar toch voelde ik hem wel, een bepaalde agressie in zijn energie’, legt een partnergeweldslachtoffer uit ons slachtofferreizenonderzoek aan ons uit. Ze beschrijft hoe haar partner jarenlang haar zelfvertrouwen ondermijnde, haar contact met familie en vrienden zodanig beperkte dat ze geïsoleerd raakte en haar liet geloven dat alles haar schuld was. Geen blauwe plekken, geen dreiging van geweld – maar diep van binnen was ze volledig uitgeput, was haar realiteitsbeeld in de war geschopt en werd ze volledi afhankelijk van haar ex-partner.
Psychisch geweld is een van de meest onzichtbare, maar meest ontwrichtende vormen van huiselijk geweld. Het speelt zich af in relaties, achter gesloten deuren, en laat diepe sporen na in iemands identiteit, zelfbeeld en vertrouwen in anderen (Stark, 2007). Psychisch geweld door een (ex-)partner wordt door deskundigen ook gezien als een stap die vaak voorafgaat aan femicide (Lünnemann et al., 2022). Toch wordt het bestaan van psychisch geweld nog vaak miskend – niet alleen door de omgeving en hulpverleners, maar ook door slachtoffers zelf. Zoals hetzelfde slachtoffer aan ons uitlegde: ’Ik had geen flauw idee wat er speelde binnen die relatie. Ik had een gefrituurd hoofd en ik was uitgeput, maar wist ik veel wat er aan de hand was dan. Ik kon ook niet zeggen wat ik nu tegen jou kan zeggen, van ‘er was sprake van intieme terreur want er was isolatie, vernedering, kleineren, bedreigen’. Ik had die taal niet.’

Uit de Prevalentiemonitor Huiselijk Geweld en Seksueel Geweld blijkt dat 6% van de Nederlandse bevolking, oftewel 870.000 mensen, te maken krijgt met psychisch geweld binnen een partnerrelatie (Derksen et al., 2024). Psychisch geweld vormt daarmee een groot maatschappelijk probleem dat diepe sporen nalaat in het leven van slachtoffers. De politiek erkent inmiddels de ernst van dit probleem en werkt aan de strafbaarstelling van psychisch geweld in de wet. Toch ligt de kern van de oplossing niet enkel in wetgeving, maar ook in herkenning en handelingsvermogen bij professionals en de samenleving als geheel. In dit artikel staat psychisch partnergeweld centraal. Op basis van de verhalen van 29 vrouwen die we hebben geïnterviewd in onze prospectieve studie naar de reis van slachtoffers door de keten na partnergeweld (Van Doorn et al., 2025) beschrijven we wat psychisch geweld inhoudt, hoe het kan worden herkend en wat er nodig is om slachtoffers te ondersteunen.

Wat is psychisch geweld?
Psychisch geweld – ook wel psychologisch, geestelijk of emotioneel geweld genoemd (Timmers, 2024) – verwijst naar gedrag waarmee iemand structureel wordt vernederd, geïsoleerd, bedreigd of gecontroleerd, zonder dat er fysiek geweld aan te pas komt. Denk aan manipulatie, gaslighting, verbale vernedering of voortdurende controle over sociale contacten, geld of vrijheid. Waar fysiek geweld zichtbaar letsel veroorzaakt, tast psychisch geweld juist de autonomie, waardigheid en het (zelf)vertrouwen van het slachtoffer aan. Het is subtiel, sluipend en daardoor moeilijk te herkennen.