De kracht van signaleringsplannen

Omschrijving

Binnen het sociale domein worden hulpverleners regelmatig geconfronteerd met gezinnen die kampen met een opeenstapeling van complexe problemen (multiprobleemgezinnen).

Deze gezinnen vragen om een specifieke aanpak, zeker wanneer er sprake is van een licht verstandelijke beperking (lvb) bij gezinsleden. Hulpverleners zijn vaak zoekende naar hoe zij hierin passende ondersteuning kunnen bieden. Het begrijpen van de gezinsdynamiek is essentieel voor effectieve hulpverlening en co-regulatie. Een signaleringsplan kan hierin helpend zijn.

De complexiteit van multiprobleemgezinnen met lvb
Bij multiprobleemgezinnen hebben ten minste één ouder en één kind langdurig te maken met een combinatie van sociaaleconomische en psychosociale problemen (Baartman, 1988). Deze problemen uiten zich op minstens zes domeinen (Bodden & Dekovic, 2010): kindfactoren, ouderfactoren, opvoedingsfactoren, gezinsfunctioneren, contextuele factoren, sociaal netwerk en hulpverlening.
De problemen beïnvloeden en versterken elkaar. De complexiteit hiervan neemt exponentieel toe wanneer er ook sprake is van een lvb. We zien bij mensen met en lvb aanzienlijke beperkingen in de cognitieve ontwikkeling en in de adaptieve vaardigheden (Kenniscentrum LVB, z.d.). Dagelijkse handelingen, communicatie, sociale vaardigheden en probleemoplossend vermogen zijn vaak beperkt, met diepgaande gevolgen voor alle levensgebieden (De Beer, 2019). De combinatie van lvb en andere problemen creëert een vicieuze cirkel. Financiële problemen kunnen ontstaan door moeite met budgetteren, wat leidt tot stress en conflicten. Opvoedingsproblemen verergeren doordat ouders met een lvb complexe pedagogische adviezen moeilijk begrijpen of toepassen (Antonissen et al., 2020; Van Nieuwenhuijzen, 2024). Beperkte sociale vaardigheden bemoeilijken het vragen of accepteren van hulp en vergroten isolatie. Gezinsleden kunnen moeite hebben met abstract denken, overzicht houden en het overzien van consequenties. 
Dit beïnvloedt hun individuele functioneren, maar ook de ouderlijke vaardigheden en de interacties binnen het gezin. Het gebrek aan cognitieve vaardigheden kan leiden tot moeilijkheden in stressregulatie, emotieregulatie en effectief communiceren, wat de cyclus van problemen in stand kan houden. Hulpverleners in wijkteams, jeugdhulp, reclassering en ggz staan voor de uitdaging om deze gezinnen effectieve en passende ondersteuning te bieden. Een gestructureerde en toegankelijke aanpak, met vroege signalering van spanningsopbouw en tijdig ingrijpen, kan dan goed helpen om escalaties te voorkomen.