Gendersensitief werken in de aanpak van huiselijk geweld

Omschrijving

In Nederland groeit de aandacht voor partnergeweld en femicide (het vermoorden van een vrouw vanwege haar gender).

Toch blijft een cruciale dimensie in partnergeweld vaak onderbelicht: gender. Hoewel beleidsdocumenten en registratiesystemen steeds vaker onderscheid maken tussen mannen en vrouwen, zegt dat nog weinig over de rol van gender – over de normen, verwachtingen en machtsverhoudingen die het geweld mede vormgeven. In dit artikel pleiten we ervoor om femicide niet apart te benaderen, maar onder de bredere noemer van gendergerelateerd geweld te scharen. Een gendersensitieve aanpak van partnergeweld is noodzakelijk; en dit vraagt om een gezamenlijke inspanning van overheid, onderwijs, kennisinstellingen en professionals.

Partnergeweld kent vele uitingsvormen
Partnergeweld manifesteert zich in vele vormen en komt voor in alle lagen van de bevolking. Het betreft fysiek, emotioneel, psychologisch, seksueel en economisch geweld, en het kan zich onder andere uiten in mishandeling, bedreiging, controle, intimidatie stalking en dwang. Geweld kan zowel de huidige als een ex-partner treffen, waarbij ‘partner’ ook op verschillende manieren gedefinieerd kan worden. 
Soms wordt er onderscheid gemaakt tussen formeel en informeel (wel of niet getrouwd of geregistreerd partnerschap); soms wordt er onderscheid gemaakt tussen echtgeno(o)t(e), vaste partner en losse relatie (bijvoorbeeld kortstondige contacten). Voor al deze relatievormen kan de definitie (ex-) partnergeweld worden gebruikt.
Hoewel elke gewelddadige relatie uniek is, zijn er ook patronen te herkennen. Een veelvuldig toegepaste categorisering betreft: common couple violence en intimate terrorism (Johnson, 2006). De eerste categorie is, vrij vertaald, de meest voorkomende vorm van partnergeweld, maar zegt vooral iets over de geweldspatronen. Het gaat hier om tweezijdig geweld dat onder bepaalde omstandigheden voorkomt en veelal ontstaat vanuit conflicten binnen de relatie die kunnen escaleren. Deze vorm van partnergeweld wordt situationeel partnergeweld genoemd.
De categorie intieme terreur betreft eenzijdig geweld, waarbij de partner macht en controle uitoefent en het slachtoffer volledig isoleert. Door deze controlerende aard wordt dit ook wel ‘dwingende controle’ genoemd (Stark, 2007). Intieme terreur is te duiden als de meest extreme vorm van partnergeweld en is vaak een sterke voorspeller van een ernstige uitkomst, waaronder femicide.

Valkuilen bij de aandacht voor femicide
De aandacht voor femicide heeft ervoor gezorgd dat er eindelijk meer zicht is op de verschillende geweldspatronen binnen partnergeweld, waardoor deze effectiever kunnen worden aangepakt. Het is echter ook belangrijk om de valkuilen hiervan te bespreken. 
Ten eerste is het essentieel te erkennen dat de overgrote meerderheid van partnergeweld níet dodelijk is, maar wel zeer ingrijpend en vaak jarenlang voortduurt. Wanneer de aandacht blijft uitgaan naar de meest zichtbare, extreme vormen negeren we niet alleen de impact van niet-dodelijk partnergeweld op de slachtoffers, maar dreigen de structurele genderdynamieken achter de alledaagse, nietdodelijke vormen van geweld buiten beeld te blijven (zie ook Janssen & Bouma, 2024).