Pedagogisch sensitief reageren in een risicomijdende wereld

Omschrijving

Het is avond en ik ben bij Sophie op haar slaapkamer. Als ik haar vraag hoe haar dag is geweest, geeft ze niet echt antwoord. Ik hoor haar zacht ’mwah’ zeggen en ze trekt haar schouders op. Ik laat een stilte vallen. Dan zegt Sophie opeens: ’Ik heb iets op mijn kamer waarmee ik mezelf pijn kan doen.’

In plaats van direct te reageren, wacht ik opnieuw even. Als ze niks meer zegt, reageer ik met: ‘Wat rot dat je dit zo sterk voelt.’ Na een nieuwe stilte vraag ik wat haar zou kunnen helpen om de drang zichzelf pijn te doen te verminderen. Sophie kijkt mij vragend aan en geeft geen antwoord. Na een tijdje zegt ze: ’Wil jij soms dat ik mezelf pijn ga doen? Andere collega’s zouden nu allemaal mijn kamer doorzoeken. Waarom doe jij dit niet?’ Ik voel mijn buik samentrekken en merk dat ik het een moeilijke situatie vind. Sophie doet een duidelijk beroep op mij. De makkelijkste oplossing zou nu zijn te doen wat ze van mij vraagt. Ik zou haar ouders kunnen bellen, met hun toestemming haar kamer doorzoeken en het voorwerp kunnen afpakken.

Deze ervaring werd gedeeld door Mark, student aan de masteropleiding Pedagogiek vanuit een Ecologisch perspectief aan de Hogeschool Utrecht. Hij werkt als agoog op de klinische afdeling van een ggz-instelling in het oosten van Nederland. Wat Mark beschrijft, raakt de kern van zijn vak: de spanning tussen het bieden van veiligheid en het behouden van relationele nabijheid. Mark neemt ons mee in de complexiteit van pedagogisch sensitief reageren in een risicovolle situatie. In dit geval is het risico automutilatie. Zowel de jongere als de agoog zijn bekend met de protocollen: er wordt meestal direct ingegrepen om risico’s uit te sluiten. Deze zogenaamde ‘risicomijdende tendens’  epaalt vaak het eerste handelen.
Maar Mark voelt intuïtief aan dat er meer speelt dan risico. Sophie doet een appel op hun relatie, op erkenning van haar autonomie en misschien zelfs op de vraag of hij haar écht ziet en serieus neemt. De situatie vraagt niet alleen om een risico-inschatting, maar ook om een pedagogische afweging. Hoe reageer je als opvoeder, hulpverlener of pedagoog op een moment waarop alles in je roept om in te grijpen? ’Ik draai Sophie en mijzelf vaster in een complexe dynamiek als zij van mij gaat verwachten dat ik moeilijke situaties voor haar oplos of overneem’, reflecteert Mark. ’Ik voel sterk dat het op dit moment geen optie is om het voorwerp van haar af te nemen. Ik ga dan ook niet op haar hulpvraag in.’