Traumasensitief werken in gezinnen waar tegenslagen zich opstapelen

Omschrijving

Wat kunnen sociaal professionals betekenen voor gezinnen waarin ingrijpende jeugdervaringen én cognitieve en adaptieve beperkingen samenkomen?

Elke familie kent een eigen verhaal, met een unieke manier van leven, denken en verbinden. In sommige gezinnen zijn ingrijpende ervaringen zoals verlies, uitsluiting, armoede en onveiligheid helaas geen uitzonderingen, maar terugkerende realiteiten die soms al generaties voortbestaan.  innen die context vraagt ieder gezin om een eigen manier van afstemmen: in tempo, communicatie, opbouw van vertrouwen en de manier waarop ervaringen betekenis krijgen in het dagelijks leven. Voor sociaal professionals ligt hier de opgave: hoe biedt je ondersteuning die recht doet aan deze gelaagde werkelijkheid?
In dit artikel verkennen we hoe het gedachtegoed van trauma-informed care (TIC) houvast kan bieden bij het werken met gezinnen die te maken hebben met gestapelde tegenslagen. TIC is een organisatieniveaubenadering die inzichten, uit wetenschappelijk onderzoek naar trauma, hechting, stress en veerkracht, samenbrengt in een waardengedreven, praktijkgerichte benadering. TIC biedt een gedeeld denkkader waarin waarden als veiligheid, vertrouwen en veerkracht professionals ondersteunen in hoe zij gedrag duiden, verbinding maken en samenwerken (SAMHSA, 2014). TIC vraagt om verankering op alle niveaus van de organisatie, van het directe contact tot beleid, leiderschap en werkcultuur.
We spreken in dit artikel over traumasensitief werken als vertaling van dit gedachtegoed in de dagelijkse praktijk van zorg en ondersteuning. De inzichten zijn gebaseerd op publicaties uit het promotietraject van de eerste auteur, aangevuld met internationale literatuur over trauma-informed care en praktijkervaring.

Gestapelde stress en het risico op overvraging
Veel gezinnen die langdurig ondersteuning krijgen, leven niet in tijdelijk lastige omstandigheden, maar in voortdurende stress. Chronische onzekerheid, stigma, wisselingen van professionals, institutionele druk en verlies van perspectief vormen voor deze gezinnen helaas vaak een dagelijkse realiteit. In een Canadees onderzoek onder kinderen met verstandelijke beperkingen en psychische problemen in de geestelijke gezondheidszorg rapporteerde ruim een derde polyvictimisatie; het meemaken van drie of meer ingrijpende jeugdervaringen (Lapshina & Stewart, 2021). Dit onderstreept het belang van aandacht voor cumulatieve traumatische ervaringen bij deze doelgroep. Ook uit verkennend Nederlands dossieronderzoek komt een vergelijkbaar beeld naar voren. Kinderen die geclassificeerd zijn met verstandelijke beperkingen blijken regelmatig ingrijpende jeugdervaringen te hebben meegemaakt, ook wel bekend als ACEs (adverse childhood experiences). In een onderzoek onder kinderen geclassificeerd met licht verstandelijke beperkingen (lvb) in de residentiële jeugdzorg bleek bij 82,6% dat er sprake was van minstens één ‘Felitti’ ACE, zoals fysieke mishandeling, ouderlijke mentale gezondheidsproblemen of huiselijk geweld (Vervoort- Schel et al., 2018). Bij 21,5% ging het om vier of meer.