Ziekelijke jaloezie als bron van femicide: signalen en aanpak

Omschrijving

Ziekelijke jaloezie is een van de meest voorkomende oorzaken van femicide. Jaloezie kan uitmonden in een eenmalige, impulsieve, gewelddadige uitbarsting die tot femicide kan leiden. Vaak heeft jaloezie echter een wat langere ‘aanloop’.

Uit Amerikaans onderzoek (Johnson, 2024) blijkt bijvoorbeeld dat in 60% van de gevallen van femicide de vrouw al minstens een maand werd gestalkt, een gedraging die sterk wordt gedreven door jaloezie. Dit artikel gaat over de aard en uitingsvormen van jaloezie, de signalen dat jaloezie uit de hand dreigt te lopen en over de hulpverlening aan mensen die kampen met ziekelijke jaloezie (van zichzelf of hun partner).

Wat is jaloezie?
Jaloezie verwijst naar de reactie die optreedt wanneer iemand wordt geconfronteerd met het dreigende of daadwerkelijke verlies van de (meestal seksuele) relatie met de partner door de aanwezigheid van een reële of denkbeeldige rivaal. Jaloezie draait in de kern om het mogelijke verlies van de partner, een gebeurtenis die als zeer pijnlijk kan worden ervaren. Hoewel jaloezie vaak wordt gezien als iets negatiefs, heeft het wel een duidelijke functie. Jaloezie fungeert als een alarmbel die afgaat wanneer men waarneemt dat de relatie met de partner wordt bedreigd. Het activeert gedrag dat gericht is op het beschermen van de relatie. Dit kan zich zowel negatief als positief uiten. Uit angst de partner te verliezen kunnen jaloerse mensen bijvoorbeeld meer liefdevolle aandacht aan hun partner besteden en meer hun best doen om van de relatie een succes te maken. Jaloezie kan zich echter ook uiten in gedragingen die als minder constructief of zelfs als destructief kunnen worden beschouwd, zoals het controleren van de telefoon van de partner, of de partner verbieden om met bepaalde mensen om te gaan. Wat daarin ‘acceptabel’ wordt gevonden en wat niet, hangt onder meer af van de waarden en normen van de partners zelf, hun culturele achtergrond en hun sekse. In veel culturen heerst bijvoorbeeld nog steeds een dubbele norm als het gaat om overspel in heteroseksuele relaties. Wanneer een vrouw, vanuit de perceptie van de man, dreigt overspelig te worden, of dit volgens hem al is, wordt vaak een veel extremere reactie, soms zelfs geweld, als acceptabel beschouwd dan wanneer de man degene is van wie wordt gedacht dat hij vreemdgaat of dat dreigt te doen.

Wanneer wordt jaloezie ziekelijk?
Jaloezie is in principe een natuurlijke, menselijke reactie die verschillende uitingsvormen kent. De vraag is: wanneer is jaloezie nog gezond, kan het worden gezien als een teken van liefde en wanneer wordt het problematisch? In dat kader wordt ook wel gesproken van ziekelijke jaloezie, dat kan worden omschreven als jaloezie die frequent en intens wordt ervaren, terwijl er geen realistische bedreiging voor de relatie bestaat, en die lijdensdruk veroorzaakt bij de jaloerse persoon zelf en/of diens omgeving. Voor de hulpverleningspraktijk is het belangrijk onderscheid te maken tussen twee soorten ziekelijke jaloezie: egosyntone en egodystone ziekelijke jaloezie.