De psychische gevolgen van werkplektrauma bij begeleiders van mensen met een verstandelijke beperking
Productgroep Sozio 3 2025Omschrijving
In dit artikel staan begeleiders van mensen met een verstandelijke beperking centraal. Mensen met een verstandelijke beperking, ongeacht hun niveau van functioneren, hebben een verhoogd risico op probleemgedrag, wat grote impact kan hebben op begeleiders. De inzichten in dit artikel zijn daarom relevant voor begeleiders van mensen met een licht tot (zeer) ernstig verstandelijke beperking.
Begeleiders van mensen met een verstandelijke beperking bieden een breed scala aan zorg en ondersteuning en zijn van essentieel belang voor de continuïteit en kwaliteit van de zorg aan deze doelgroep (Boamah et al., 2023). De kwaliteit van deze zorg is mede afhankelijk van het emotioneel welbevinden van begeleiders. Wanneer het psychisch welzijn van begeleiders onder druk staat, kan dit onbedoeld probleemgedrag van cliënten met een verstandelijke beperking triggeren. Probleemgedrag is gedrag dat voortkomt uit een wisselwerking tussen de persoon en zijn omgeving en dat als nadelig of schadelijk wordt ervaren door de persoon zelf en/of de omgeving. Zorgorganisaties hebben niet alleen een wettelijke plicht, maar ook een morele verantwoordelijkheid om het welzijn van hun begeleiders te waarborgen, aangezien dit rechtstreeks bijdraagt aan de kwaliteit van zorg (Baker et al., 2019).
Begeleiders, werkzaam in verschillende zorgsectoren, lopen tijdens hun dagelijkse werk het risico op het ontwikkelen van psychische klachten doordat zij regelmatig worden blootgesteld aan verschillende vormen van werkplektrauma. Onder werkplektrauma wordt verstaan: de blootstelling aan ingrijpende gebeurtenissen – zoals verbale of fysieke agressie door cliënten – en/of herhaaldelijke blootstelling aan details van ingrijpende gebeurtenissen van cliënten, bijvoorbeeld
door het lezen of beluisteren van hun verhalen.
Werkplektrauma geeft een risico op psychische klachten zoals slapeloosheid, angstklachten, burn-out en traumaklachten (Newman et al., 2021). Uit een recent onderzoek, uitgevoerd door Motivaction in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport naar verbale agressie tegen zorg- en hulpverleners, bleek dat de helft van de zorgverleners het afgelopen jaar te maken had met verbale agressie, waarvan een kwart wekelijks of vaker (Pluim et al., 2025). Twee derde van de zorgverleners gaf aan psychische klachten te ervaren als gevolg van verbale agressie, zoals stress en emotionele ontregeling, die in sommige gevallen een maand of langer aanhielden.
Dit had tevens een negatieve invloed op hun functioneren; zo ervoeren zij minder werkplezier, overwogen zij van baan te veranderen en vonden zij dat de kwaliteit van zorg hierdoor verslechterde. Werkplektrauma kan dus niet alleen een negatieve impact hebben op individuele begeleiders maar kan ook op organisatieniveau leiden tot hoger ziekteverzuim en personeelsverloop met aanzienlijke gevolgen voor de continuïteit en kwaliteit van de zorg.
Begeleiders in de verstandelijk gehandicaptenzorg hebben een grotere kans op het meemaken van werkplektrauma dan begeleiders in andere zorgsectoren. Uit diverse onderzoeken blijkt dat mensen met een verstandelijke beperking ongeveer zeven keer zoveel kans hebben op het vertonen van probleemgedrag dan mensen zonder een verstandelijke beperking en dat ongeveer 10% - 25% van de mensen met een verstandelijke beperking probleemgedrag, zoals agressief gedrag en zelfverwondend gedrag vertoonden (bijvoorbeeld Bowring et al., 2017). Daarnaast lopen mensen met een verstandelijke beperking een groter risico op het meemaken van traumatische en stressvolle gebeurtenissen dan mensen zonder een verstandelijke beperking. Begeleiders van mensen met een verstandelijke beperking lopen daardoor een aanzienlijk risico op het meemaken van werkplektrauma, wat kan leiden tot serieuze psychische gevolgen. Vanwege de negatieve gevolgen van werkplektrauma voor begeleiders, cliënten en zorgorganisaties is kennis over dit thema van groot belang onder andere ter bevordering van preventie en effectieve interventies.
In de periode 2023-2025 voerden we daarom twee wetenschappelijke onderzoeken uit naar dit thema in de vorm van een scoping review en een surveyonderzoek.
