Van weerstand naar verhaal: anders kijken naar trauma in gezinnen

Omschrijving

’Wat we vaak als weerstand benoemen, is eigenlijk bescherming. Niet tegen ons als hulpverleners, maar tegen het systeem dat eerder pijn deed.’
 
Trauma is overal – maar zien we het wel?
In de jeugdzorg is het besef dat trauma een rol speelt bij veel kinderen en ouders gelukkig breed doorgedrongen. Wat we onder trauma verstaan en hoe we het herkennen, blijft vaak beperkt tot de meer zichtbare vormen: mishandeling, misbruik, verlies, herbeleving, angsten, nachtmerries. Terwijl trauma zich net zo goed verstopt achter ogenschijnlijk ‘gewone’ situaties: ouders die niet reageren op mails, afspraken vergeten, impulsief of zelfs boos reageren bij controle of gebruik van bepaalde woorden, of gewoon niet meewerken.
Zeker bij ouders (of jongeren) met een licht verstandelijke beperking (lvb) zijn die signalen vaak subtieler én complexer. Mensen met een lvb hebben minder taal voor wat ze voelen en minder overzicht over wat er allemaal speelt. Ze laten het trauma vooral zien in gedrag, ze kunnen veel minder erover vertellen in woorden. En precies dat gedrag wordt al snel geïnterpreteerd als ‘ongemotiveerd’, ‘niet leerbaar’ of ‘onveilig’. Uitspraken die vaak terugkomen:
’Er is al van alles geprobeerd, maar ouders zijn niet leerbaar. ‘ ’Ze komen niet opdagen bij therapie, ze zien de ernst er niet van in.’ ’Het kind loopt in vodden, maar ze kopen wel een nieuwe tv.’ ’Weer een extra huisdier erbij, terwijl er niks met de kinderen wordt ondernomen.’

Gezinsondersteuning
Ambulante gezinsondersteuning wordt vaak pas ingezet als er al flink wat problemen of zorgen zijn in de opvoedsituatie. De gemeente stuurt aan op het versterken van de opvoedvaardigheden van ouders: begrenzen, structuur bieden, aansluiten bij het kind. Meestal gericht op psychoeducatie en ondersteunen in de hulpvraag van ouders, echter ook regelmatig als ‘laatste redmiddel’. Er moet snel wat veranderen, ouders moeten snel gaan veranderen en zorgen voor veiligheid voor de kinderen, anders wordt er opgeschaald en volgt mogelijk zelfs een uithuisplaatsing. Wat nou als die opdracht te hoog gegrepen is?
Stel je voor: een gezin leeft in armoede. Er zijn schulden, stress, een rommelig huis met meerdere kinderen en dieren. Een of beide ouders hebben een lvb. Ze zijn overprikkeld, snel moe, en begrijpen vaak niet wat de hulpverlening van hen vraagt. Therapieafspraken worden gemist. De agenda is zoek. De post blijft ongeopend. En dan zeggen we: ’Ze zien de ernst niet in.’