Zie meer dan gewicht: van weegschaal naar welzijn

Omschrijving

Eten is nooit zomaar eten. Het kan troost bieden, controle geven of zelfs veiligheid creëren. Dat geldt zeker ook voor mensen met een verstandelijke beperking en obesitas. Toch ligt de focus in de begeleiding vaak op het gewicht en de daarbij behorende risico’s. Wat als we niet beginnen bij de kilo’s, maar bij de betekenis erachter?

Hardnekkig patroon
Bij mensen met een verstandelijke beperking komt obesitas aanzienlijk vaker voor dan bij de rest van de bevolking. Meer dan de helft heeft overgewicht en een derde zelfs obesitas. Obesitas is een chronische aandoening die wordt gekenmerkt door een overmatige vetopslag in het lichaam, gedefinieerd als een BMI van 30 of hoger. Natuurlijk zijn er de bekende oorzaken: erfelijke aanleg, medicatie, een inactieve leefstijl of het simpelweg ontbreken aan kennis over voeding. Deze factoren spelen een belangrijke rol, maar verklaren lang niet alles.
In de begeleiding van mensen met een licht verstandelijke beperking (lvb) komt obesitas vaak in beeld als symptoom, terwijl het in de praktijk een functie blijkt te hebben. Gedrag rond eten is dan niet zomaar een gewoonte, maar een onderdeel van een complex patroon waarin emoties, relaties en ervaringen samenkomen. Het is dan ook niet eenvoudig om deze verschillende dynamieken te herkennen. Zorgverleners ondersteunen mensen met een lvb en obesitas zo goed mogelijk. Er worden adviezen ingewonnen en gegeven, specifieke diëten geprobeerd, leefstijlprogramma’s opgezet en wat al niet meer. Soms werkt het even en volgt er iets wat lijkt op vooruitgang, maar die verandering blijkt zelden duurzaam. Uit consultaties blijkt regelmatig dat zorgverleners vastlopen in de begeleiding. Dat leidt tot frustratie, machteloosheid en handelingsverlegenheid bij het team, en gevoelens van schaamte

Onderliggende redenen
In 2023 heeft Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE) daarom geïnventariseerd wat helpend kan zijn bij mensen met (morbide) obesitas en een lvb. Door middel van kennissessies heeft een brede groep betrokkenen – waaronder een aantal gedragsdeskundigen, artsen VG, een ervaringsdeskundige en diverse coördinatoren en consulenten van CCE – met elkaar verkend welke kenmerken en factoren een rol spelen bij deze problematiek en welke aanpak en interventies volgens hen het meest effectief zijn. Direct werd duidelijk dat elke situatie uniek is. In alle gevallen speelde obesitas zich niet af in een vacuüm, maar had het eetgedrag een duidelijke rol binnen het leven van de betrokkene. Eten stond in relatie tot eerdere ervaringen, tot het gevoel van controle en veiligheid, tot nabijheid of juist het gebrek daaraan. Het maken van een plan dat echt aansluit bij iemands behoefte is dan ook een hele zoektocht.